خلاصه

گیاهان خانواده Boraginaceae به علت دارا بودن موسیلاژ فراوان دارای ارزش دارویی هستند. این تحقیق به مطالعه 20 گونه از طایفه Boragineae که از نظر دارویی حائز اهمیت هستنند و با استفاده از تعدادی صفات مورفولوژیکی، آناتومیکی و گرده شناختی پرداخته است. نتایج تحقیق بیانگر آن است که Anchusa aggregate با چهارگونه A.aegptica ,A.italica, A.arvensis , A.strigosa از نظر دارا بودن فندقه با محور خمیده و شکل کلاه خود مانند ، تیپ مزوفیل برگ و شکل دانه گرده متفاوت است.

واژه‌های کلیدی: میکرومورفولوژی، گیاهان دارویی، Boraginaceae

مقدمه

گیاهان خانواده Boragineae به دلیل دارا بودن موسیلاژ فراوان از نظر دارویی دارای اهمیت هستند (2 و1). مطالعه سیستماتیکی گونه‌های این خانواده توسط محققان مختلف با استفاده از صفات مورفولوژیکی، آناتومیکی، دانه گرده و به روش مولکولی انجام شده است (4 ، 3 ،1). بر اساس نظر دیویس (1972) و ریدل (1967) پوشش کرکی در این خانواده به عنوان یک صفت مهم در کلید شناسایی گونه‌ها قابل استفاده است. ویژگیهای تشریحی این خانواده نیز در رده بندی آن مورد استفاده قرار گرفته و گزارش شده که گیاهان این خانواده به‌طور عمده دارای کرکهای زبر تک سلولی با دیواره سیلیسی یا کلیستی هستند (به نقل از 4،3،1). از سایر صفات آناتومیکی نظیر کریستالهای اطراف دسته‌های آوندی برگ، ویژگیهای مربوط به فیبرهای اسکلرانشیمی، مزوفیل برگ و طرز قرار گرفتن دسته‌های آوندی نیز استفاده شده است (2 و1). ویژگیهای مربوط به دانه گرده در این خانواده توسط محققینی نظیر clark (1977) , Moore(1978), Wodhouse (1965) مورد بررسی قرار گرفته‌اند (به نقل از 4).

مواد و روشها

به منظور مطالعه ویژگیهای مورفولوژیکی گونه‌ها از نمونه‌های موجود در هرباریوم مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور (TARI) استفاده شد. صفات مورفولوژیکی با چشم غیر مسلح و یا با استفاده از استریومیکروسکوپ Olympus بررسی شدند. برای انجام مطالعات تشریحی، نمونه‌ها به روش رنگ‌آمیزی مضاعف آماده شدند. برای جداسازی اپیدرم ، قطعه‌ای از برگهای تثبیت شده در محلول تثبیت کارنوی به محلول جفری منتقل گردید و پس از جداسازی اپیدرم با استفاده از کارمن زاجی رنگ‌آمیزی گردید.

برای مطالعه دانه گرده پس از جداسازی بساکها ، نمونه‌ها به روش استولیز آماده شدندو سپس توسط میکروسکوپ نگاره (SEM) مدلJEOL JXA-840 SCANING micro analyzer بررسی شدند.

نتایج و بحث

مطالعات آناتومیکی برگ در گونه‌های مورد مطالعه نشان داد که تمام گونه‌ها به جز جنس Suchtelenia از طایفه Trichodesmeae دارای کرکهای ترشحی و غیر ترشحی می‌باشند. همچنین تیپ مزوفیل برگ از نوع پشتی - شکمی و دو طرفی می‌باشد. وجود یا عدم وجود غلاف آوندی و سلولهای کلانشیم در زیر اپیدرم رگبرگ میانی و شکل رگبرگ میانی تنوع قابل توجهی را در نمونه‌های مورد مطالعه نشان دادند. به‌طور کلی در جنس suchtelenia از طایفه Trichodesmeae و جنسهای Brunnera ,Gastrocotyle تیپ مزوفیل برگ از نوع دو طرفی می‌باشد و گونه‌های A.italica, A.aegyptica ,A.strigosa تیپ مزوفیل برگ از نوع پشتی - شکمی می‌باشد. در جنس Nonea نیز در دو گونه N.lutea, N.rosea مزوفیل برگ از نوع متمایل به دو طرفی بوده و در گونه‌های N turcomanica, N. suchtelenoides, N. anchusoides, N.caspica, N. persica, N. flavescence مزوفیل برگ از نوع پشتی شکمی می‌باشد. شکل کلی دانه گرده suchtelenia calycina و جنسهای Gastrocotyle,Phyllocara, Brunnera, Nonea از نوع چهارشیار منفذدار می‌باشد و در گونه Anchusa aggregatea از نوع شش شیار منفذدار، و در A.italica, A.strigosa, A.arvensis A.aegyptia , از نوع چهار شیار منفذدار می‌باشد. در جنس Symphytum نیز شکل کلی دانه گرده از نوع هشت شیار منفذدار می‌باشد. نتایج حاصل نشان می‌دهد که چهارگونه A.italica, A.strigosa, A.arvensis از نظر دارا بودن فندقه با محور خمیده و شکل کلاه‌خود و تیپ مزوفیل برگ که از نوع دو طرفی می‌باشد و شکل کلی دانه گرده که از نوع شش شیار منفذدارمی باشد متفاوت است که خاتم ساز در فلور ایران این گونه را تحت عنوان جنس Hormuzakia با یک گونه Hormuzakia aggregate معرفی کرده است. همچنین S.calycina از نظر دارا بودن فندقه با محور خمیده و همچنین شکل کلی دانه گرده شباهت‌هایی را با طایفه Boragineae نشان می‌دهد.

منابع

1- آخانی سنجانبی - حسین؛ مروری بر زیر خانواده ‌آفتاب پرست (Heliotropioideae) از خانواده گاوزبان در ایران، رساله کارشناسی ارشد، ‌گروه زیست شناسی، دانشگاه تهران، 1370.

2- زرگری، علی، 1371، گیاهان دارویی، جلد سوم، انتشارات دانشگاه تهران.

3- Azizian , D., Khatamsaz , M.,Kasaian , J., 2000 ; The taxonomic sygnificnce of leaf anatomy in the genus onosma L.(Boraginaceae) Iran. J. Bot. 8(2) , 169-180.

4- Carlquist , Sh. , 1991 , Leaf anatomy of Boraginaceae `: ecological systematic and phylogenetic aspects , Bot. J. Linn. Soc. 107 , 1-34.

5- Diez , M.J. and B., Valdes , 1991 , pollen morphology of the tribes Eritrichieae and cynoglosseae (Boraginaceae) in the Iberian penisula and its taxonomic significance , Bot. J. Linn. Soc. , Vol. 107 (1) : 49-66.

6- Popov , M., and E.A. , Zemskova , 1995 , palynomorphylogy study of some species of Boraginaceae (sub family Boraginoideae) , Botanicheskii Jour. Syst. Petersburg , 80 (10) : 1-13.

7- Trudel. M.C.G. and J.K. , Morton , 1999 , Polen morphology and its evolutionary significance in Hemerocalis ) Liliaceae) , can. J.Bot. , 70 : 975-995.

Resources micromorphology of some genus of Boragineae (Boraginaceae)

Ghadir Taheri - Fatemeh Jamalu , G.Saede and L.Yavari

Members of scientific board of Islamic Azad University Branch Neyshabur

The tribus Boragineae has high diversity in Iran. In this research apart from gross micromorphology leaf anatomy and pollen grain morphology was studied. Morphological studies in this tribe showed Taxonomic value of trichomes , shape of basal leaf, corolla and nutlets. Result indicated that Anchusa aggregata is different from A.italica, A.strigosa, A.aegyptica and A.arvensis and suchtelenia calycina is similar to tribes Boragineae because has nutlets ovate and tetracoporate pollen grains out line.

Keywords: Medicnal plant, micromorphology