گلهای پیازی با ظهور خود در بهار و تابستان لطافت و زیبایی دلپذیری به فضای سبز طبیعی و مصنوعی‌محیط زندگی انسان می‌بخشند.

حس زیبایی پسندی‌، بسیاری از انسانهای خوش ذوق را در فصول مختلف به دشتها و کوههای اطراف شهرهامی‌کشاند. در بهار، وجود گلهای لاله‌، لاله واژگون‌، کلاغک و... که به صورت خودرو در این مناطق می‌رویند،یکی از عوامل اغنای این حس در وجود انسان به شمار می‌رود. گلهای پیازی با زیبایی و عطردل‌انگیز خود، دیدگان و مشام جویندگان زیبایی را نوازش می‌دهند و با نظمی که خداوند در رویش و تکثیر این‌گیاهان زیبا قرار داده‌، هر سال در زمان خاص خود می‌رویند و گلدهی را آغاز می‌کنند.

گلهای پیازی که در فضای سبز مصنوعی خانه و خیابان کاشته می‌شوند در طول سال نیاز به مراقبتهای ویژه‌ای‌دارند و انسان شهری اگر خواستار بهره‌گیری از زیبایی آنهاست باید زحمت نگهداری این گلهای را نیز بعهده‌گیرد.

با توجه به استقبال عامه از گلهای پیازی در زیر به معرفی برخی از گونه ها می پردازیم

1- گل اختر canna indica

(ریشه به صورت ریزوم‌)

پس از باز شدن و پژمردن تمامی غنچه‌ها، ساقه گل را از سطح زمین قطع کنید ولی آبیاری را به میزان کمتر ادامه‌دهید تا وقتی که برگها زرد شوند، در این زمان برگها را نیز حذف کنید. در مناطقی که فاقد زمستان سردمی‌باشند ریزوم را می‌توانید درخاک باقی بگذارید و یا آن‌ها را از خاک در آورده‌، در محل خشک و خنک که‌دارای جریان هوا باشد انبار کنید تا زمان کاشت مجدد فرا برسد.

2- کوکب‌Dahila sp.

(ریشه به صورت غده‌)

وقتی قسمتهای هوایی گیاه زرد شد، ساقه‌ها را از ارتفاع ده سانتیمتری سطح خاک قطع کنید، خاک اطراف ساقه‌را به شعاع 30 سانتیمتر از مرکز بردارید و با دقت به کمک چنگک غده‌ها رابیرون آورید، آنها را تکان دهید تا

خاک اطرافشان فرو ریزد. پس از چند ساعت آنها را در آفتاب قرار دهید تا خشک شوند.

حال می‌توانید به دو روش عمل کنید:

الف - غده‌ها را فوراً تقسیم کنید زیرا غده تازه به راحتی بریده می‌شود و تشخیص چشمها یا جوانه‌های رشدکننده در این زمان آسان است‌. برش باید از محل ساقه صورت گیرد به نحوی که با هر قسمت از غده 2.5سانتیمتر از ساقه و یک چشم باقی بماند. سطح برش را با پودر گوگرد بپوشانید تا از پوسیدگی آنها جلوگیری‌شود، سپس قطعات را در شن یا ورمی‌کولیت قرار دهید و درطول زمستان در یک مکان خنک (7-4 درجه‌سانتیگراد انبار کنید. با این روش خطر چروکیدگی غده‌ها کاهش می‌یابد.

ب - حدود 4-2 هفته قبل از کاشت در بهار غده‌ها را به روش الف برش دهید و آنها را در ماسه مرطوب قراردهید تاتحریک به ریشه دهی گردند.

3- گل مریم‌ Polyanthes tuberosa

(ریشه به صورت غده پیازی شکل‌)

گلهای زیبای مریم در اواخر تابستان اوایل پاییز روی خوشه‌های بلند ظاهر می‌شوند. در پاییز وقتی برگها زردشدند آبیار راقطع کنید، پیازها را از خاک در آورید و آن‌ها را در مکانی گرم انبار کنید و یا هر سه عدد پیاز را دریک گلدان به قطر 15 سانتیمتر بکارید. هر 4 سال یکبار در پاییز، هنگام تقسیم پیازهاست‌.

4- آلیوم Allium sp.

(ریشه به صورت پیاز)

فصل پاییززمان کاشت پیاز آلیوم است‌. فاصله کاشت 30-15 سانتیمتر و عمق کاشت 20-15 سانتیمتر مناسب‌است‌. هر 3 یا 4 سال در پاییز و یا اوایل بهار پیازها را از خاک در آورده تقسیم کرده و مجدداً بکارید.

5- گل حسرت Colchicum aurumnal

(ریشه به صورت پیاز)

گلهای صورتی‌، بنفش‌، ارغوانی و سفید آن اواخر تابستان از درون خاک سر در می‌آورند و در این فصل نیاز به‌مراقبت ویژه‌ای ندارند.

6- لاله Tulipa sp.

(ریشه به صورت پیاز)

پیازها را مهرماه (به شرطی که هوا خنک شده باشد) بکارید. عمق کاشت 2.5 برابر قطر بزرگ و فاصله کاشت‌20-10 سانتیمتر از یکدیگر مناسب است‌. درنواحی گرمتر پیازها را حداقل در عمق 20-15 سانتیمتر بکاریدتا سرمای مورد نیاز برای ریشه دهی تامین شود.

7- زنبق رشتی Hemerocallis sp.

(ریشه به صورت غده‌)

بهترین فصل کاشت آن پاییز است‌، غده‌ها را مهرماه در عمق 5 سانتیمتر در محل سایه - آفتاب بکارید و روی‌آن را با خاک شنی یا خاکبرگ بپوشانید. هر 5 سال یکبار در پاییز یا بهار بوته‌ها را تقسیم کنید. بوته را از خاک درآورید. نصف طول برگها را حذف کنید، غددها را جدا کنید و مجدداً آنها را بکارید.

8- زنبق Iris sp.

(ریشه به صورت ریزوم‌)

ریزومهای ذخیره شده در تابستان را در این فصل مجدداً بکارید، فاصله کاشت خصوط بوته‌ها 20-15سانتیمتر، فاصله پیازها 15-10 سانتیمتر مناسب است‌. سطح محل کاشت را یک لایه مالچ بدهید

گلی است معروف و آن چهار قسم می باشد: یکی سفید و آنرا سوسن آزاد میگویند، ده زبان دارد و دیگری کبود و آنرا سوسن ازرق می خوانند و دیگری زرد وآنرا سوسن ختایی می نامند و چهارم الوان میشود و آن زرد، سفید و کبود میباشد و آنرا سوسن آسمانی گویند، و بیخ آنرا ایرسا خوانند و این چهار قسم هم صحرایی وبوستانی میشود. و نام درخت چلغوزه هم هست و آنرا به عربی صنوبرالکبار و ثمر آنرا که چلغوزه باشد حب الصنوبر الکبار گویند. (برهان ) (آنندراج ). ریحان الکافور.کافور یهودی . (ابن بیطار). قسمی از ریاحین یعنی سپرغمها است و آن بری و بستانی هر دو باشد. (از بحر الجواهر). سوسن آسمانگون . گیاهی است از تیره سوسنی ها که جزو گیاهان تک لپه ای جام و کاسه رنگین است . گلی است فصلی و دارای گلهای زیبا و درشت برنگهای مختلف . اصل این گیاه از اروپا و ژاپن و آمریکای شمالی و هیمالیاست . جهت ازدیاد این گیاه معمولاً در پائیز پیازهای فرعی را از پیاز اصلی جدا میکنند و در بهار مجدداً میکارند. پیلغوش . فیلگوش .پیلگوش . زنبق رشتی . (فرهنگ فارسی معین ):

مورد بجای سوسن آمد باز

می بجای ارغوان آمد.

رودکی .

یاسمن لعل پوش سوسن گوهرفروش

بر زنخ پیلغوش نقطه زد و بشکلید.

کسایی .

راست گفتی برآمد اندر باغ

سوسنی از میان سیسنبر.

فرخی .

وآن گل سوسن ماننده جامی ز لبن

ریخته معصفر سوده میان لبنا.

منوچهری .

مرد دانا گفت نفس تو مثال سوسن است

بی بها امروز لیکن بابها فردا شود.

ناصرخسرو.

هرچند که هستی ای نگار دل جوی

چون لاله همه رنگ و چو سوسن همه بوی .

عبدالواسع جبلی .

نه با یاران کمر بندم چو غنچه

نه بر خصمان سنان سازم چو سوسن .

خاقانی .

چه پندم میدهد سوسن که گرد عشق کمتر گرد

مگر سوسن نمیداند که عاشق پند ننیوشد.

خاقانی .

ز سبزه یافتند آرامگاهی

که جز سوسن نرست از وی گیاهی .

نظامی .

همیشش سوسن و گل تازه بودی

ریاحین بی حد و اندازه بودی .

نظامی .

ده زبان همچو سوسنی لیکن

برتو از رازها بوند ایمن .

کمال الدین اسماعیل .

هر دست و هر زبان که در او نیست نفع خلق

غیر اززبان سوسن و دست چنار نیست .

مولوی .

بس که بودم چون گل نرگس دوروی و شوخ چشم

باز یک چندی زبان در کام چون سوسن کشم .

سعدی .

- سوسن آزاد:

نال دمیده بسان سوسن آزاد

بنده بر آن فال نال وار نویده .

عماره مروزی (از لغت فرس اسدی چ اقبال ص 113).

برتوان چیدن ز دست سوسن آزاد سیم

برتوان چیدن ز روی شنبلید زرد زر.

فرخی .

سوسن آزاد و شاخ نرگس بیمار جفت

نرگس خوشبوی و شاخ سوسن آزاد یار.

منوچهری .

و امیر همچنان دسته شب بوی و سوسن آزاد نوشتگین را داد و... (تاریخ بیهقی ).

در بوستان جاه تو شده بنده سوزنی

باده زبان چو سوسن آزاد مدح خوان .

سوزنی .

زبان سوسن آزاد و چشم نرگس را

خواص نطق و نظر داد بهر انهی را.

انوری .

ز مرغ صبح ندانم که سوسن آزاد

چه گوش کرد که با ده زبان خموش آمد.

حافظ.

- سوسن آزاده:

از زبان سوسن آزاده ام آمد بگوش

کاندرین دیر کهن کار سبکباران خوش است .

حافظ.

-سوسن آسمانگونی . رجوع به ایرسا شود.

-سوسن ابیض ; سوسن آزاد. سوسن سفید. (فرهنگ فارسی معین ).

-سوسن احمر ; گلایول . (فرهنگ فارسی معین ). دلبوث است . (تحفه حکیم مومن ). سیف الغراب . دورحوله . سنخار. ماخاریون .

-سوسن ازرق ;پیلغوش . سوسن آسمانگونی .

-سوسن اصفر ; سوسن زرد. (فرهنگ فارسی معین ).

-سوسن الوان ; گونه ای سوسن که دارای گلهای درشت و رنگارنگ است . (فرهنگ فارسی معین ).

-سوسن بری ; دلبوث . دور حولی . کسیفون .

-سوسن جبلی ; شامل راسن وایرسا است . (فهرست مخزن الادویه ).

-سوسن چینی ; گونه ای سوسن که دارای ساقه های سبز و تند و گلهای لاجوردی است . (فرهنگ فارسی معین ).

-سوسن ختایی ; سوسن چینی . سوسن خوش اندام . سوسن الوان . سوسن ده زبان .

-سوسن سفید ; سوسن سپید. زنبق. (ریاض الادویه ). سوسن آزاد. (ذخیره خوارزمشاهی ). رازقی . (ابن بیطار):

آن سوسن سپید بشکفته بباغ در

یک شاخ او ز سیم و دگر شاخ او ز زر.

منوچهری .

-سوسن سرخ ; گلایول . (فرهنگ فارسی معین ):

دو لب چو نار کفیده دو برگ سوسن سرخ

دو رخ چو نار شکفته دو برگ لاله لال .

عنصری .

-سوسن فرفوری ; زنبق ارغوانی . (یادداشت بخط مولف ).

-سوسن کبود ; سوسن چینی . (فرهنگ فارسی معین ).

-سوسن کوهی ; راسن:

آن قطره باران ز بر سوسن کوهی

گویی که ثریاست بر این گنبد دوار.

منوچهری .

-سوسن گل دراز ; سوسن سفید.

-سوسن لاجوردی ; سوسن چینی .

-سوسن نرگس اندر شیراز یک گونه اسپرغم است [ که ] سوسن نرگس خوانند: . برگش چون برگ سوسن است و میانه چون نرگس . (حدود العالم ).

بوییدن گل من سردرد را تسکین می‏دهد. اگر می‏خواهید در زمستان از زکام در امان باشید، مرتب گل من را ببویید. گرد پیاز مرا بر روی زخم بپاشید تا آن را خشک کرده، ضد عفونی نماید. برای پاک کردن کک مک از من طبق دستور استفاده نمایید.

از فریب نرگس مخمور ولعل می‏پرست حافظ خلوت نشین را در شراب انداختی

اسم من نرگس است. اعراب به من نرجس، فرنگیها نارسیس و یونانیان نرگیس گویند. تمام این اسامی از فارسی ریشه گرفته است. چون از گلهای خوشبو و قشنگ هستم، همه گل و پیاز مرا می‏شناسند و شعرای خوش ذوق ایرانی، چشمان قشنگ و شهلا را به من تشبیه می‏کنند. من انواع و اقسام پرپر و کم پر زرد و سفید دارم به نوع کم پر من «قدحی» گویند. چون مانند پیاله است و به نوع پرپر من مضاعف گویند و اهالی شیراز به من «نرگس هفت زرده» لقب داده‏اند. در وسط نوع سفید رنگ من یک حلقه زرد رنگ قرار دارد که بر زیبایی من افزوده است. «نرگس ژزوفین» و «نرگس یعقوبی» از انواع دیگر من است. اگر در وسط پیاز نرگس نوع کم پر من چهار قاش به شکل صلیب داده و آن را بکارید تبدیل به نوع پرپر می‏شوم. پیاز من قاعده آور بوده و خوردن آن ایجاد قی می‏کند. گل من ضد عفونی کننده‏ای قوی است. بوییدن آن سر درد را ساکت و گرفتگی دماغ را باز می‏کند و درمان زکام است. «جبرئیل بختیشوع» که از پزشکان و استادان دانشگاه قدیم جندی شاهپور بود، عقیده داشت که هرکس بخواهد در زمستان مبتلا به زکام نشود، بایستی بطور مداوم گل مرا بو نماید.

ضماد پیاز من با عسل برای ناخنه و ورم پلک چشم تجویز می‏شود و برای رفع تشنج پلک چشم اثر بسیار خوبی دارد. اگر پیاز پخته مرا با عسل بخورند، هر چه در معده جمع شده باشد به صورت قی بیرون می‏آید. خوردن پیاز من زهکش رحم بوده و باعث افتادن جنین مرده است. خوردن شش گرم آن با عسل انواع کرم معده را از بین می‏برد و درد رحم و مثانه را تسکین می‏دهد. برای تقویت شهوت و معالجه عنین بهتر است پیاز مرا سه روز در شیر گاومیش خیس کرده و بعد خشک نموده و سپس آن را ساییده و زیر شکم و اسافل ضماد نمایند. پاشیدن گرد ساییده پیاز من در روی زخمهای چرکی و آبکی آن را خشک و ضد عفونی کرده و دهانه زخم را التیام می‏دهد و خون جراحات را بند می‏آورد. ضماد پیاز من با سرکه و عسل برای دمل و کورک بهترین مرهم می‏باشد. ضماد پیاز من با عسل جهت درد مزمن اعصاب و مفاصل و نقرس بهترین مسکن است. و برای رفع شکستگی پی‏ها و بندها به کار می‏رود. ضماد پیاز من برای معالجه سوختگی تجویز می‏شود. برای معالجه گری (داء الثعلب) و پاک کردن کک مک و آثار جلدی نیز می‏توان از ضماد من با سرکه استفاده کرد. گل من دارای تمام خواص پیاز من بوده و مقدار خوراک آن 5/7 گرم است. خوردن یک گرم بذر من با شیر محرک شهوت و ضماد آن با سرکه پاک کننده کک مک است.

سوسن آزاد

نام فارسی من سوسن آزاد است و با اینکه دارای پیاز بوده و با گل زنبق که دارای ریشه زیر زمینی نشاسته دار است نسبتی ندارم، معذالک عده‏ای به من زنبق رشتی هم گفته‏اند. عده‏ای هم به من فیلگوش لقب داده‏اند و این نام در زبان فارسی به چند گیاه مختلف اطلاق می‏شود. در کتب مختلف انواع سوسنها را با زنبقها مخلوط کرده و اخیرا هم چندین نوع سوسن را از ژاپن به ایران آورده و پرورش داده‏اند. به هر حال من غیر از سوسن سفید و غیر از یاسمین هستم. پیاز من شبیه پیاز نرگس بوده و دارای تمام خواص آن می‏باشد و عده‏ای از پزشکان و دارو سازان قدیم پیاز مرا در خواص، قوی‏تر از پیاز نرگس می‏دانند. بوییدن گل من سردرد را تسکین می‏دهد. اگر می‏خواهید در زمستان از زکام در امان باشید، مرتب گل من را ببویید. گرد پیاز مرا بر روی زخم بپاشید تا آن را خشک کرده، ضد عفونی نماید. برای پاک کردن کک مک از من طبق دستور استفاده نمایید. از فریب نرگس مخمور ولعل می‏پرست حافظ خلوت نشین را در شراب انداختی اسم من نرگس است. اعراب به من نرجس، فرنگیها نارسیس و یونانیان نرگیس گویند. تمام این اسامی از فارسی ریشه گرفته است. چون از گلهای خوشبو و قشنگ هستم، همه گل و پیاز مرا می‏شناسند و شعرای خوش ذوق ایرانی، چشمان قشنگ و شهلا را به من تشبیه می‏کنند. من انواع و اقسام پرپر و کم پر زرد و سفید دارم به نوع کم پر من «قدحی» گویند. چون مانند پیاله است و به نوع پرپر من مضاعف گویند و اهالی شیراز به من «نرگس هفت زرده» لقب داده‏اند. در وسط نوع سفید رنگ من یک حلقه زرد رنگ قرار دارد که بر زیبایی من افزوده است. «نرگس ژزوفین» و «نرگس یعقوبی» از انواع دیگر من است. اگر در وسط پیاز نرگس نوع کم پر من چهار قاش به شکل صلیب داده و آن را بکارید تبدیل به نوع پرپر می‏شوم. پیاز من قاعده آور بوده و خوردن آن ایجاد قی می‏کند. گل من ضد عفونی کننده‏ای قوی است. بوییدن آن سر درد را ساکت و گرفتگی دماغ را باز می‏کند و درمان زکام است. «جبرئیل بختیشوع» که از پزشکان و استادان دانشگاه قدیم جندی شاهپور بود، عقیده داشت که هرکس بخواهد در زمستان مبتلا به زکام نشود، بایستی بطور مداوم گل مرا بو نماید. ضماد پیاز من با عسل برای ناخنه و ورم پلک چشم تجویز می‏شود و برای رفع تشنج پلک چشم اثر بسیار خوبی دارد. اگر پیاز پخته مرا با عسل بخورند، هر چه در معده جمع شده باشد به صورت قی بیرون می‏آید. خوردن پیاز من زهکش رحم بوده و باعث افتادن جنین مرده است. خوردن شش گرم آن با عسل انواع کرم معده را از بین می‏برد و درد رحم و مثانه را تسکین می‏دهد. برای تقویت شهوت و معالجه عنین بهتر است پیاز مرا سه روز در شیر گاومیش خیس کرده و بعد خشک نموده و سپس آن را ساییده و زیر شکم و اسافل ضماد نمایند. پاشیدن گرد ساییده پیاز من در روی زخمهای چرکی و آبکی آن را خشک و ضد عفونی کرده و دهانه زخم را التیام می‏دهد و خون جراحات را بند می‏آورد. ضماد پیاز من با سرکه و عسل برای دمل و کورک بهترین مرهم می‏باشد. ضماد پیاز من با عسل جهت درد مزمن اعصاب و مفاصل و نقرس بهترین مسکن است. و برای رفع شکستگی پی‏ها و بندها به کار می‏رود. ضماد پیاز من برای معالجه سوختگی تجویز می‏شود. برای معالجه گری (داء الثعلب) و پاک کردن کک مک و آثار جلدی نیز می‏توان از ضماد من با سرکه استفاده کرد. گل من دارای تمام خواص پیاز من بوده و مقدار خوراک آن 5/7 گرم است. خوردن یک گرم بذر من با شیر محرک شهوت و ضماد آن با سرکه پاک کننده کک مک است. سوسن آزاد نام فارسی من سوسن آزاد است و با اینکه دارای پیاز بوده و با گل زنبق که دارای ریشه زیر زمینی نشاسته دار است نسبتی ندارم، معذالک عده‏ای به من زنبق رشتی هم گفته‏اند. عده‏ای هم به من فیلگوش لقب داده‏اند و این نام در زبان فارسی به چند گیاه مختلف اطلاق می‏شود. در کتب مختلف انواع سوسنها را با زنبقها مخلوط کرده و اخیرا هم چندین نوع سوسن را از ژاپن به ایران آورده و پرورش داده‏اند. به هر حال من غیر از سوسن سفید و غیر از یاسمین هستم. پیاز من شبیه پیاز نرگس بوده و دارای تمام خواص آن می‏باشد و عده‏ای از پزشکان و دارو سازان قدیم پیاز مرا در خواص، قوی‏تر از پیاز نرگس می‏دانند.

لیلیوم

(زنبق رشتی)

Lilium

خانواده: لیلیاسه (سوسنی ها)

مدتها است که سوسنی ها را برای استفاده در آپارتمانها پرورش می دهند. اما با پیدایش سوسنهای هیبرید آمریکائی که واریته های آنها دارای گلهای فراوان و رنگهای زیباست این امر بیشتر متداول شده است.

واریته ای از آنها به نام (هارمونی) را به آسانی می توان در گلدان کاشت. بدین گونه که چندین پیاز را درگلدان بزرگی با خاک سبک و مرغوب کاشته و پس از آنکه ساقه آنها به 60 – 80 سنتی متر رسید نوک هر ساقه با تعداد 6تا 8 گل درشت کاملاً باز برنگ نارنجی زیبا آراسته می شود.                               

پیازها را در فروردین ماه در گلدانهای بزرگی که به راحتی آب اضافی را از خود عبور دهد و ته آنها را بستری از شن به اندازه 2 سانتی متر پوشانده است می کارند. بدین گونه که ابتدا گلدان را تا نیمه از خاک مناسب پر می کنند و پیازها را روی آن قرار می دهند، سپس بقیه گلدان را با خاک پر کرده و بصورت توده ای و پشته ای در می آورند.

این خاک نیز باید حاوی دو حجم خاک باغچه شن دار و دوحجم تورب و یک حجم ریگ درشت باشد. آنگاه آنقدر آب می دهند که دیگر جذب نشود. در این موقع باید گلدانها را در یک زیرزمین تاریک که حرارت آن از 10 درجه تجاوز نکند بچینند و هنگامی که جوانه های گیاه به 8-7 سانتی متر رسید سوسن ها را به محلی که دارای حرارت معتدلی باشد منتقل سازند.

اگر آنها را در نزدیکی پنجره ای بگذارند بزودی ساقه ها رشد کرده و گلها ظاهر می شود. گلدان هایی که در اواسط اسفندماه بدین روش آماده شده باشند در اواخر اردیبهشت گل می دهد و آنهایی که در اوایل فروردین ماه تهیه شده اند در آخرین روزهای خرداد گل خواهد داد.

آب دادن به آنها باید پی در پی اما به مقدار کم صورت گیرد تا خاک گلدان را آب نبرد.

سایر هیبریدهای این خانواده عبارتند از:

"سینابار" با گلهای قرمز آجری

"آنشانتمان" یا جادو با گلهای قرمز پرتغالی

"جان ایوتز" با گلهای زرد

گیاهی است که در فارسی به نام زنبق آبی یا زنبق رشتی معروف است. شاید وجه نام فارسی بی­ربط با نحوه‌ی رشد گیاه در کنار برکه­ها و جوی آب نباشد. گل‌های نارنجی رنگ این گیاه خاصیت کات فلاوری ندارند و این گیاه کاملاً مناسب فضای سبز است. ریشه­های گوشتی گیاه دوام خوبی در زمین دارند و در تمام سال در هوای آزاد بخوبی رشد و نمو می­کنند. بعلاوه برگ­های سبز رنگ این گیاه در فصل غیر از گل دهی باعث منظره زیبا و سبزی می­شود که در سایه درختان بسیار مورد توجه است.

نکته دیگر که در مورد گل­های این گیاه جالب است فرم­های پلی ­پلوئیدی یا پُر پری در گل­های آن است. این گیاه جزء معدود گیاهانی است که تمایل به فرم پلی­ پلوئیدی دارد. تکثیر آن بوسیله‌ی ریشه­های گوشتی آن در فصل پاییز انجام می­شود.

زنبق رشتی Hemerocallis sp.

(ریشه به صورت غده‌)

بهترین فصل کاشت آن پاییز است‌، غده‌ها را مهرماه در عمق ? سانتیمتر در محل سایه - آفتاب بکارید و روی‌آن را با خاک شنی یا خاکبرگ بپوشانید. هر ? سال یکبار در پاییز یا بهار بوته‌ها را تقسیم کنید. بوته را از خاک درآورید. نصف طول برگها را حذف کنید، غددها را جدا کنید و مجدداً آنها را بکارید.

Iris یا زنبق، گیاهی است که گونه‌های مختلفی (بیش از 300گونه) از آن را می‌توان در سراسر جهان یافت. تنها در ایران بیش از بیست نوع از این گیاه یافت می‌شود که از جمله آن: زنبق اراکی زنبق ارومیه‌ای، زنبق برگ داسی، زنبق بیابانی، زنبق جلفایی، زنبق چمن‌زاری، زنبق دماوندی  زنبق رشتی، زنبق هزارمسجدی، زنبق ماد، زنبق سیمین رگه، زنبق مردابی، زنبق هلالی، زنبق کرجی و ... را می توان نام برد.

زنبق، گیاهی است بسیار زیبا با عطری مطبوع و ملایم که در شکل و رنگ‌های مختلف: بنفش، آبی، سفید، زرد و یا با رنگ‌بندی‌های مرکب یافت می‌شود. این گیاه در نیم‌کره شمالی و خاورمیانه پراکندگی وسیعی دارد و از زمان‌های قدیم نیز برای یونانیان باستان دارای اهمیت ویژه‌ای بوده است. انواع مختلف زنبق، با شرایط مختلف آب وهوایی : سردسیر، گرمسیر و خشک سازگارند. از این رو این گیاه را می‌توان در ایران، افغانستان، آسیای مرکزی، مغولستان، قفقاز پاکستان، غرب سیبری، عراق، ارمنستان، شرق آناتولی، شمال سوریه و ... یافت.

برخی از انواع زنبق‌ها تنها مختص ایران هستند که از جمله آن می توان به زنبق ماد Iris Meda زنبق ارومیه‌ای Iris Barnumae ، رنبق هلالی Iris Drepanaphylla، زنبق کرجی Iris Keredjensis، زنبق کاشمری Iris Kashmiriana اشاره کرد.

ریشه زنبق به طور شگفت‌انگیزی با شرایط مختلف محیط زیست‌ سازش یافته، تغییر شکل می‌دهد: در زیر سایه درختان، در تابش مستقیم آفتاب، در مکان‌های باتلاقی و مرطوب و ... گونه‌های مختلف زنبق را می‌توان یافت.

پراکندگی این گیاه در ایران بیشتر در اطراف تهران، آذربایجان، شیراز و قصرشیرین است. زمان مناسب برای کاشت پیازها و یا ریزوم‌های زنبق، بسته به شرایط اقلیمی مکان کاشت در طول فصل بهار امکان‌پذیر است و فاصله مناسب برای کاشت پیازها از هم حدود 10 تا 15 سانتی‌متر است و عمق کاشت نیز باید 10 تا 15 سانتی‌متر زیر خاک باشد.

عمر گل دهی زنبق چندان طولانی نیست اما در زمان گل‌دهی گل‌های این گیاه جلوه‌ای بسیار زیبا دارد که چشم بیننده را به خود جلب می کند.

a nocturnal bloomer Hemerocallis citrina opens in the afternoon and blooms through the night. Also producing a fragrance, Hemerocallis citrina has 5-inch very tight trumpet like blooms. 

 The Hemerocallis species are of interest to people who wish to know more about the history and development of the daylily. Many species have unique characteristics and an understated natural beauty that lends itself to centerpiece plantings, cottage gardens and more .For further information, a good source is A.B. Stout"s book, Daylilies, 1934, 1986, J.M Dent & Sons, London.

DID YOU KNOW..?

Hemerocallis (hem-er-o-kal-lis), the botanical name for daylily means in Greek ""beautiful for a day". Each flower only opens for one day. After it is spent, it is succeeded by the next day"s blossom. Established clumps bloom vigorously for weeks and weeks.

The daylily is a monocot related to Orchids, Hostas and even Grasses. Daylilies are in the Lily family (liliaceae) and as such are related to true lilies (Lilium). and are in the genus Hemerocallis . Daylily species were originally found in Manchuria, Mongolia, Northern India as well as throughout China, Japan and Korea. In their natural habitat daylilies are found in swamps, seashore meadows, forests edges and on mountains up to 10,000 feet.

In the 1920"s Dr. A.B. Stout began to work with daylilies, hybridizing and identifying the species. Since then daylilies have become nearly as popular as roses. They are collected, grown and hybridized by people around the world.

It is amazing to think that from approximately 20 species of daylilies over 45,000 varieties of daylily hybrids have been developed. While the colors of most species are orange, yellow or rarely pinkish there are now daylily hybrids in shades of red, purple, near white and more!

With so many daylily varieties to choose from why would one want to grow daylily species?

Besides the historical interest of growing a species there are many traits that makes a species desirable. First in foremost in our opinion is the simple natural lines and form that species exhibit. The trumpet or simple star shapes of the blooms, the graceful narrow foliage and the loose growth habit of many of the species is delightful.

Secondly as plants that have evolved over millions of years they contain potential adaptability that may not be present in some of the more modern cultivars. Finally from a breeding standpoint the species may contain genetic material that could produce new yet undiscovered traits.

خلاصه

گیاهان خانواده Boraginaceae به علت دارا بودن موسیلاژ فراوان دارای ارزش دارویی هستند. این تحقیق به مطالعه 20 گونه از طایفه Boragineae که از نظر دارویی حائز اهمیت هستنند و با استفاده از تعدادی صفات مورفولوژیکی، آناتومیکی و گرده شناختی پرداخته است. نتایج تحقیق بیانگر آن است که Anchusa aggregate با چهارگونه A.aegptica ,A.italica, A.arvensis , A.strigosa از نظر دارا بودن فندقه با محور خمیده و شکل کلاه خود مانند ، تیپ مزوفیل برگ و شکل دانه گرده متفاوت است.

واژه‌های کلیدی: میکرومورفولوژی، گیاهان دارویی، Boraginaceae

مقدمه

گیاهان خانواده Boragineae به دلیل دارا بودن موسیلاژ فراوان از نظر دارویی دارای اهمیت هستند (2 و1). مطالعه سیستماتیکی گونه‌های این خانواده توسط محققان مختلف با استفاده از صفات مورفولوژیکی، آناتومیکی، دانه گرده و به روش مولکولی انجام شده است (4 ، 3 ،1). بر اساس نظر دیویس (1972) و ریدل (1967) پوشش کرکی در این خانواده به عنوان یک صفت مهم در کلید شناسایی گونه‌ها قابل استفاده است. ویژگیهای تشریحی این خانواده نیز در رده بندی آن مورد استفاده قرار گرفته و گزارش شده که گیاهان این خانواده به‌طور عمده دارای کرکهای زبر تک سلولی با دیواره سیلیسی یا کلیستی هستند (به نقل از 4،3،1). از سایر صفات آناتومیکی نظیر کریستالهای اطراف دسته‌های آوندی برگ، ویژگیهای مربوط به فیبرهای اسکلرانشیمی، مزوفیل برگ و طرز قرار گرفتن دسته‌های آوندی نیز استفاده شده است (2 و1). ویژگیهای مربوط به دانه گرده در این خانواده توسط محققینی نظیر clark (1977) , Moore(1978), Wodhouse (1965) مورد بررسی قرار گرفته‌اند (به نقل از 4).

مواد و روشها

به منظور مطالعه ویژگیهای مورفولوژیکی گونه‌ها از نمونه‌های موجود در هرباریوم مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور (TARI) استفاده شد. صفات مورفولوژیکی با چشم غیر مسلح و یا با استفاده از استریومیکروسکوپ Olympus بررسی شدند. برای انجام مطالعات تشریحی، نمونه‌ها به روش رنگ‌آمیزی مضاعف آماده شدند. برای جداسازی اپیدرم ، قطعه‌ای از برگهای تثبیت شده در محلول تثبیت کارنوی به محلول جفری منتقل گردید و پس از جداسازی اپیدرم با استفاده از کارمن زاجی رنگ‌آمیزی گردید.

برای مطالعه دانه گرده پس از جداسازی بساکها ، نمونه‌ها به روش استولیز آماده شدندو سپس توسط میکروسکوپ نگاره (SEM) مدلJEOL JXA-840 SCANING micro analyzer بررسی شدند.

نتایج و بحث

مطالعات آناتومیکی برگ در گونه‌های مورد مطالعه نشان داد که تمام گونه‌ها به جز جنس Suchtelenia از طایفه Trichodesmeae دارای کرکهای ترشحی و غیر ترشحی می‌باشند. همچنین تیپ مزوفیل برگ از نوع پشتی - شکمی و دو طرفی می‌باشد. وجود یا عدم وجود غلاف آوندی و سلولهای کلانشیم در زیر اپیدرم رگبرگ میانی و شکل رگبرگ میانی تنوع قابل توجهی را در نمونه‌های مورد مطالعه نشان دادند. به‌طور کلی در جنس suchtelenia از طایفه Trichodesmeae و جنسهای Brunnera ,Gastrocotyle تیپ مزوفیل برگ از نوع دو طرفی می‌باشد و گونه‌های A.italica, A.aegyptica ,A.strigosa تیپ مزوفیل برگ از نوع پشتی - شکمی می‌باشد. در جنس Nonea نیز در دو گونه N.lutea, N.rosea مزوفیل برگ از نوع متمایل به دو طرفی بوده و در گونه‌های N turcomanica, N. suchtelenoides, N. anchusoides, N.caspica, N. persica, N. flavescence مزوفیل برگ از نوع پشتی شکمی می‌باشد. شکل کلی دانه گرده suchtelenia calycina و جنسهای Gastrocotyle,Phyllocara, Brunnera, Nonea از نوع چهارشیار منفذدار می‌باشد و در گونه Anchusa aggregatea از نوع شش شیار منفذدار، و در A.italica, A.strigosa, A.arvensis A.aegyptia , از نوع چهار شیار منفذدار می‌باشد. در جنس Symphytum نیز شکل کلی دانه گرده از نوع هشت شیار منفذدار می‌باشد. نتایج حاصل نشان می‌دهد که چهارگونه A.italica, A.strigosa, A.arvensis از نظر دارا بودن فندقه با محور خمیده و شکل کلاه‌خود و تیپ مزوفیل برگ که از نوع دو طرفی می‌باشد و شکل کلی دانه گرده که از نوع شش شیار منفذدارمی باشد متفاوت است که خاتم ساز در فلور ایران این گونه را تحت عنوان جنس Hormuzakia با یک گونه Hormuzakia aggregate معرفی کرده است. همچنین S.calycina از نظر دارا بودن فندقه با محور خمیده و همچنین شکل کلی دانه گرده شباهت‌هایی را با طایفه Boragineae نشان می‌دهد.

منابع

1- آخانی سنجانبی - حسین؛ مروری بر زیر خانواده ‌آفتاب پرست (Heliotropioideae) از خانواده گاوزبان در ایران، رساله کارشناسی ارشد، ‌گروه زیست شناسی، دانشگاه تهران، 1370.

2- زرگری، علی، 1371، گیاهان دارویی، جلد سوم، انتشارات دانشگاه تهران.

3- Azizian , D., Khatamsaz , M.,Kasaian , J., 2000 ; The taxonomic sygnificnce of leaf anatomy in the genus onosma L.(Boraginaceae) Iran. J. Bot. 8(2) , 169-180.

4- Carlquist , Sh. , 1991 , Leaf anatomy of Boraginaceae `: ecological systematic and phylogenetic aspects , Bot. J. Linn. Soc. 107 , 1-34.

5- Diez , M.J. and B., Valdes , 1991 , pollen morphology of the tribes Eritrichieae and cynoglosseae (Boraginaceae) in the Iberian penisula and its taxonomic significance , Bot. J. Linn. Soc. , Vol. 107 (1) : 49-66.

6- Popov , M., and E.A. , Zemskova , 1995 , palynomorphylogy study of some species of Boraginaceae (sub family Boraginoideae) , Botanicheskii Jour. Syst. Petersburg , 80 (10) : 1-13.

7- Trudel. M.C.G. and J.K. , Morton , 1999 , Polen morphology and its evolutionary significance in Hemerocalis ) Liliaceae) , can. J.Bot. , 70 : 975-995.

Resources micromorphology of some genus of Boragineae (Boraginaceae)

Ghadir Taheri - Fatemeh Jamalu , G.Saede and L.Yavari

Members of scientific board of Islamic Azad University Branch Neyshabur

The tribus Boragineae has high diversity in Iran. In this research apart from gross micromorphology leaf anatomy and pollen grain morphology was studied. Morphological studies in this tribe showed Taxonomic value of trichomes , shape of basal leaf, corolla and nutlets. Result indicated that Anchusa aggregata is different from A.italica, A.strigosa, A.aegyptica and A.arvensis and suchtelenia calycina is similar to tribes Boragineae because has nutlets ovate and tetracoporate pollen grains out line.

Keywords: Medicnal plant, micromorphology